Dziedziczenie długów – co oznacza w praktyce

Zadłużenie

Dziedziczenie spadku po członku rodziny nie zawsze oznacza przejęcie aktywów jego majątku. Czasem oprócz lub zamiast otrzymania finansów, możemy popaść w długi. Dlatego warto być świadomym, na czym polega dziedziczenie długów.

Mechanizmy dziedziczenia

Polskie prawo przyjmuje dwa podstawowe mechanizmy dziedziczenia: na podstawie testamentu lub ustawy. Jeśli zmarły sporządził testament, zgodnie z jego wolą spadkobiercami są te osoby, które zostały przez niego wymienione w dokumencie. Wyjątkiem są niepoprawnie skonstruowane testamenty, np. nienapisane ręcznie lub pozbawione podpisu (taki testament jest nieważny) lub dzielące majątek (przeznaczające konkretne przedmioty dla konkretnych osób – to instytucja zapisu). Z kolei dziedziczenie ustawowe opisuje kolejność obejmowania spadku wówczas, gdy nie został spisany ważny testament. W pierwszej kolejności są to dzieci i małżonek zmarłego.

Dziedziczenie długów

Bez względu na to, czy spadek jest nabywany na mocy testamentu, czy poprzez dziedziczenie ustawowe, spadkobierca powinien określić swoje stanowisko. Może to zrobić poprzez:

przyjęcie spadku w całości – wówczas otrzyma po osobie zmarłej zarówno aktywa (np. gotówkę, dom, samochód), jak i pasywa, czyli między innymi wszystkie długi spadkodawcy,
odrzucenie spadku w całości,
przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – w tym przypadku spadkobierca odpowiada za długi zmarłego wyłącznie do wysokości odziedziczonego majątku, a nie za istniejące zadłużenie.

Na określenie swojego stanowiska mamy 6 miesięcy od momentu, w którym dowiemy się o otrzymaniu spadku. Jeśli chcemy przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, w całości lub go odrzucić, należy złożyć przed sądem lub notariuszem stosowne oświadczenie. Brak działań w tym terminie będzie oznaczał, że odziedziczymy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Dziedziczenie przez małoletnich

Osoby małoletnie (czyli takie, które nie ukończyły 18. roku życia oraz nie wstąpiły w związek małżeński) dziedziczą spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada za długi, ale do wysokości stanu czynnego (czyli aktywów) spadku. Jeśli nie chcemy, by nasze dziecko mimo to przejęło spadek, musimy, jako jego przedstawiciele ustawowi, odrzucić go w ciągu 6 miesięcy od daty dowiedzenia się o fakcie dziedziczenia. Warto pamiętać, że aby odrzucić spadek w imieniu dziecka, musimy wystąpić o zezwolenie sądu opiekuńczego. Jeżeli natomiast zgodnie z ustawą lub testamentem jesteśmy i członkami rodziny, którzy dziedziczą, i odrzucimy spadek, całość spadku odziedziczą nasze dzieci.

Odrębny przypadek – dziedziczenie długu alimentacyjnego

Co ważne, dziedziczenie długów nie obejmuje obowiązku alimentacyjnego. Dziedziczeniu podlegają prawa i obowiązki majątkowe, opłacanie alimentów jest natomiast obowiązkiem osobistym. Wygasa on razem ze śmiercią danej osoby. Jeśli jednak dłużnik alimentacyjny pozostawi po sobie niespłacone zobowiązania, taką należność musi uregulować spadkobierca. Więcej o tym przypadku napisaliśmy w artykule o dziedziczeniu alimentów i innych długów.

Świadomość, na czym polega dziedziczenie długów, pomoże nam zaoszczędzić wielu stresów po śmierci krewnego. Warto wiedzieć, na kogo spada odpowiedzialność za długi spadkowe, choć prawo stoi po stronie spadkobierców i nie dopuszcza do otrzymania pasywów bez ich zgody.

Ilu Polaków jest obecnie zadłużonych, jak radzą sobie z zadłużeniem – przedstawia poniższy film:

Jak nie dziedziczyć długów?

Aby uniknąć dziedziczenia długu, najlepiej odrzucić spadek w całości. Takie działanie jest obarczone ryzykiem, że dług przejmą osoby będące następne w kolejności dziedziczenia, czyli dzieci, wnuki lub inni członkowie rodziny – kolejność jest z góry ustalona w kodeksie cywilnym. Jeżeli chcemy takiej sytuacji uniknąć, należy albo przyjąć spadek w całości, albo z dobrodziejstwem inwentarza, pamiętając o tym, że w przypadku tego drugiego odpowiedzialność spadkobiercy jest ograniczona do wartości odziedziczonego majątku, tu: wartości spadku. Dzięki temu, z naszego majątku osobistego, nie będziemy spłacać długów spadkowych.

Dziedziczenie wprost

Dziedziczenie wprost oznacza przejęcie wszystkich długów i odpowiadanie za nie własnym majątkiem. Ważna w tym momencie jest świadomość, że zadłużenie można rozłożyć na raty – w tej kwestii należy skontaktować się bezpośrednio z wierzycielem lub z firmą obsługującą zadłużenia, aby wynegocjować warunki ratalne odpowiadające możliwościom finansowym.

Powyższe rozwiązanie jest rekomendowane zwłaszcza przy majątkach typu nieruchomości czy ojcowizna, a nawet majątku ruchomym jak samochód. Przykładowo spadkodawca zostawił mieszkanie, działkę, a także dług w postaci niespłaconego kredytu, wtedy z dniem przyjęcia spadku wprost wszystkie te rzeczy przechodzą na spadkobiercę w całości. Przyjęcie spadku w całości pomaga zachować rodzinny majątek, ale sprawia też, że stajemy się odpowiedzialni za wszystkie ewentualne zobowiązania.

Odrzucenie spadku

Odrzucenie spadku oznacza, że spadkobierca odrzuca wszystko, czyli zarówno majątek, jak i długi. Wierzyciel hipoteczny w takiej sytuacji może skierować roszczenie przeciwko każdorazowemu właścicielowi danej nieruchomości i przeprowadzić postępowanie egzekucyjne z nieruchomości (zgodnie z artykułem 74 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

Spadek z dobrodziejstwem inwentarza

Natomiast spadek z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi zmarłego tylko do wysokości wartości dóbr, jakie odziedziczył. Oznacza to, że dług zostanie spłacony tylko ze spuścizny wchodzącej w skład inwentarza, a spadkobierca nie będzie pokrywał go z własnego majątku. Przykład: spadkodawca pozostawił dług w wysokości 200 000 zł i nieruchomość wartą 100 000 zł. Z dniem przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca staje się właścicielem nieruchomości, ale tylko do wysokości wartości nabytego majątku, czyli 100 000 zł i do tej kwoty odpowiada za długi.

Jeśli natomiast spadkodawca nie zostawił żadnego majątku, a same długi, to w przypadku dobrodziejstwa inwentarza spadkobierca nie musi ich spłacać (wyjątkiem jest sytuacja, kiedy nieruchomość jest zabezpieczona hipoteką). Dodatkowo należy się upewnić, czy nie należy uiścić podatku od spadków i darowizn.

Tu przede wszystkim należy wziąć pod uwagę dwie kwestie. Jeśli otrzymujemy spadek po bliskim krewnym (ojcu, małżonku, rodzeństwie, dziadku lub dziecku), jesteśmy zwolnieni z płacenia podatku. Jeśli otrzymujemy spadek od ciotki bądź wuja lub jesteśmy teściem/teściową, zięciem/synową zmarłego – wtedy podatek musimy zapłacić. Oczywiście dochodzą do tego tzw. grupy podatkowe oraz kwoty wolne od podatku, więc zawsze warto dokładnie sprawdzić, czy na pewno będziemy zwolnieni z opłat.

Każda z grup podatkowych (a jest ich 3), ma przypisaną dla siebie kwotę wolną od podatku. I grupa podatkowa (należą do niej najbliżsi krewni, czyli rodzice, dziadkowie, dzieci własne i przysposobione, małżonek, wnuki oraz teściowie) nie płaci podatku od spadków i darowizn, jeśli ich wartość nie przekracza 9637 zł. Dla II grupy podatkowej (dalsi krewni – siostrzeńcy/bratankowie, wujowie/ciotki, rodzeństwo małżonków, dzieci i pasierbów) kwota ta wynosi 7276 zł. Dla III grupy podatkowej (wszyscy pozostali) jest to 4902 zł.

Oznacza to, że jeśli otrzymujemy spadek, którego wartość jest równa lub mniejsza wyznaczonej kwocie, nie musimy podejmować żadnych formalnych działań. Jeśli jednak wartość spadku ją przekracza, możemy starać się o zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku. Co należy zrobić?

Przede wszystkim musimy zgłosić do urzędu skarbowego, że taką darowiznę (lub spadek) otrzymaliśmy. Mamy na to 6 miesięcy od momentu prawnego przekazania majątku w nasze ręce. Potrzebny do tego będzie specjalny druk SD – Z2. Tu musimy podać wszystkie niezbędne informacje (m.in. wskazać wartość rzeczonego spadku/darowizny).

Spadek lub darowizna pieniężna o wartości powyżej 9 637 zł pomiędzy osobami spokrewnionymi zaliczanymi do I grupy podatkowej, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, jeżeli jej otrzymanie zostało udokumentowane:

dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy, lub
przekazem pocztowym, lub
darowizna wpłynęła na rachunek nabywcy prowadzony w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

Tym samym, o ile taka darowizna zostanie właściwie przekazana (bank, poczta, SKOK) i udokumentowana (dowód wpłaty/przekazu), będzie korzystać z prawa do zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. A do składanego formularza SD-Z2 w związku z otrzymaniem takiej darowizny, trzeba będzie dołączyć jeszcze dowody otrzymania darowizny (np. wyciąg z rachunku bankowego czy przekaz).

A co jeśli nie jesteśmy spokrewnieni z osobą, po której spadek (lub darowiznę) otrzymujemy? W tym przypadku również musimy udać się do urzędu skarbowego i złożyć wniosek na druku SD – Z3 (należy do niego dołączyć także dokumenty poświadczające wartość spadku/darowizny). Mamy na to miesiąc od prawomocnego przyznania nam praw do spadku.