Czym jest waloryzacja?

O waloryzacji słyszymy najczęściej w kontekście waloryzacji emerytur. Niekiedy eksperci wypowiadają się również o waloryzacji świadczeń socjalnych, takich jak zasiłek pielęgnacyjny, zasiłek rodzinny czy popularne 500+. Czym jest waloryzacja i kiedy możemy się z nią spotkać?

Czym jest waloryzacja?
 

Mówiąc najprościej - waloryzacja jest przeliczeniem wysokości jakiegoś świadczenia w zależności od tego, jak zmienia się wartość pieniądza w czasie.

Waloryzacja – jak podaje serwis waloryzator.pl - to zasada prawna, która określa, że w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien otrzymać równowartość ekonomiczną (wyższą lub niższą) wierzytelności z chwili jej powstania. Oznacza to, że waloryzacji podlegają zarówno nasze świadczenia, ale i zobowiązania.

Waloryzacja zakłada bowiem, że świadczenia pieniężne mają na celu dostarczenie wierzycielowi takiej samej wartości ekonomicznej, jaką miała wierzytelność w chwili jej powstania. Zatem jeżeli nastąpi zmiana siły nabywczej pieniądza, wierzyciel otrzyma odpowiednio wyższą lub niższą sumę pieniężną. Należy jednak pamiętać, że waloryzacja odnosi się wyłącznie do tych zobowiązań pieniężnych, w których mija pewien okres między powstaniem a wygaśnięciem wierzytelności.

Dlaczego dochodzi do waloryzacji?
 

Przyczyną waloryzacji jest zmiana siły nabywczej pieniądza w czasie. Na skutek chociażby inflacji zmienia się siła nabywcza pieniądza, więc pieniądz traci na wartości i za tę samą kwotę pieniędzy możemy nabyć coraz mniej.

Na przykład:

W czasach niskiej inflacji lub wręcz deflacji, jaka miała miejsce do 2016 roku, wzrost pensji minimalnej był właśnie… minimalny. Dlaczego? Ponieważ ceny towarów i usług utrzymywały się na tym samym, stabilnym poziomie. Od 2017 roku obserwujemy wzrost inflacji, który powoduje z kolei stałe podnoszenie płacy minimalnej, by osoby zarabiające najmniej nie musiały obniżać poziomu życia.

W 2016 mogliśmy np. kupić benzynę PB 95 za około 4,60 - 4,70 zł za litr (źródło money.pl, informacje archiwalne), więc za 100 zł wychodziło 22 litry benzyny. Dzisiaj za to samo 100 zł możemy kupić już tylko niespełna 14 litrów, gdyż cena paliwa wzrosła do 7,30 zł. Jest to wzrost o 55%.

W 2016 roku pensja minimalna wynosiła 1850 zł brutto, obecnie 3010 zł brutto, jest to wzrost o około 60%. Teoretycznie zatem pensja minimalna wzrosła, ale tak naprawdę jedynie wyrównała straty wynikające z pogłębiającej się inflacji.

Co można waloryzować?
 

Waloryzacji mogą podlegać wszystkie świadczenia pieniężne, a także umowy między przedsiębiorcami (B2B), między firmą a klientem (B2C), a także umowy prywatne (C2C) i inne zobowiązania, o ile waloryzacja została zawarta w umowie. Waloryzacja może powstać z mocy ustawy, na mocy umowy (wolą stron poprzez klauzule waloryzacyjne) lub orzeczenia sądu.

Waloryzacji mogą podlegać świadczenia:

• Społeczne (emerytury, renty, zasiłki)
• Gospodarcze (umowy, kontrakty)
• Obrotu gospodarczego (waloryzacja czynszu, waloryzacja ceny najmu)
• Administracyjne (opłata adiacencka)
• Finansowe (pensja)
   

Oprócz tego, waloryzacji może podlegać każda umowa długoterminowa, pod warunkiem, że zostało to w niej zawarte. Powszechną praktyką jest na przykład waloryzowanie o wskaźnik inflacji umowy najmu długoterminowego, pożyczek prywatnych, a także wynagrodzenia, zwłaszcza przy umowie na czas nieokreślony.

Na czym polega waloryzacja?
 

Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia pieniężnego przez wskaźnik waloryzacji. Może nim być np. wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych publikowany przez Główny Urząd Statystyczny, jedna ze stóp procentowych ogłaszana przez Radę Polityki Pieniężnej lub inny wskaźnik przyjęty w ustawie. Waloryzacja zachowuje te same jednostki świadczenia, czyli zobowiązanie w złotówkach będzie nadal rozliczane w złotówkach

Jakie są rodzaje waloryzacji?
 

Waloryzacja może powstać z mocy ustawy (waloryzacja ustawowa), na mocy umowy (waloryzacja umowna) lub na mocy orzeczenia sądu (waloryzacja sądowa). Wyróżnić można trzy typy waloryzacji:

• cenową – świadczenia waloryzowane są według wskaźników wzrostu cen,
• płacową – świadczenia waloryzowane są według wzrostu minimalnej lub średniej płacy, na przykład w gospodarce są tak waloryzowane składki ZUS,
• mieszaną – przeprowadzana w oparciu o wymienione wyżej kryteria łącznie.

Jakie są ograniczenia waloryzacji?
 

Proces waloryzacji ma kilka ograniczeń. Pierwszym jest konieczność zmiany wartości pieniądza (jego siły nabywczej) w czasie, czyli wzrost lub spadek tejże wartości. Jeśli realna wartość ekonomiczna świadczenia pieniężnego pozostaje na niezmienionym poziomie, waloryzacja nie zajdzie. Drugim z nich jest upływ czasu. Waloryzacja odnosi się wyłącznie do przypadków, w których mija pewien okres między powstaniem a wygaśnięciem wierzytelności. W przypadku umowy najmu długoterminowego popularną praktyką jest waloryzowanie stawki najmu na początku każdego roku kalendarzowego lub na początku każdego kolejnego roku obowiązywania umowy. W przypadku umów o pracę – również co roku w momencie zakończenia roku biznesowego, co ze względu na specyfikę firmy może mieć miejsce np. w październiku lub w kwietniu.