Należność a zobowiązanie w świetle prawa

Należność a zobowiązanie – czym się różnią? Konsument czy przedsiębiorca często gubią się w gąszczu prawnych pojęć. Określeniami, które nierzadko są mylone albo sprawiają problem w zdefiniowaniu, są należność, zobowiązanie, wierzytelność. Każdy wie, czym jest dług, ale jak ma się do tego pojęcie wierzytelności, jaka jest różnica między należnością a wierzytelnością, czym jest zobowiązanie spłaty zadłużenia? Warto zaznajomić się ze znaczeniem tych pojęć w świetle prawa, bo nawet jeśli nie zdajemy sobie z tego sprawy, to wszyscy jesteśmy czyimiś wierzycielami, mamy zobowiązania oraz należności.

Zobowiązanie

Zobowiązanie jest rodzajem stosunku cywilnoprawnego lub inaczej mówiąc to węzeł prawny łączący dłużnika i wierzyciela. Zobowiązanie oznacza, że wierzyciel może żądać od dłużnika danego świadczenia, a dłużnik musi to świadczenie spełnić, zatem jest zobowiązany do jego wypełnienia. Przykładowo ma zobowiązanie spłaty długu – jeśli pożyczył pieniądze, to powinien je oddać. Zobowiązania są regulowane prawnie w ramach księgi trzeciej Kodeksu cywilnego zwanej prawem zobowiązań. Przepisy tam zawarte regulują społeczne formy wymiany dóbr oraz usług mających wartość majątkową.

Zobowiązania zawiera się z celem ekonomicznym, czyli aby dokonać wymiany dóbr i usług, celem zaspokajania interesów jednej strony albo celem pozaekonomicznym, na przykład przy darowiźnie.

Istnieje też pojęcie zobowiązania naturalnego, inaczej zwanego niezupełnym. To rodzaj zobowiązania pozbawionego możliwości dochodzenia na drodze przymusu świadczenia przez wierzyciela.

Należność

Poprzez zobowiązanie jedna strona ma dług – zwany też zobowiązaniem – zaś u drugiej pojawiła się należność. Zatem zobowiązania to długi danej osoby, a należność to dług wobec danej osoby. Jeśli chodzi o należność, cywilnoprawna definicja mówi, że jest to prawo osoby fizycznej lub prawnej do otrzymania świadczenia pieniężnego lub rzeczowego, na podstawie zawartej uprzednio umowy, w określonym terminie i kwocie, które wynika z przeszłych zdarzeń, wskutek realizacji świadczeń na rzecz innego podmiotu. Podmiot uprawniony do otrzymania świadczenia nazywa się wierzycielem, a podmiot wypłacający to świadczenie to dłużnik.

Należności są także terminem stosowanym oficjalnie w księgowości – to te kwoty, które przedsiębiorstwo ma otrzymać z tytułu np. zwrotu podatku, zatem przyszłe przychody środków pieniężnych. Wyróżnia się należności:

• Publicznoprawne, np. zwrot podatków
• Finansowe, czyli związane z transakcjami finansowymi, jak udzielone pożyczki
• Warunkowe będące ewidencjonowane poza bilansem firmy
• Od pracowników w związku z nadpłatą świadczeń
• Od właścicieli, np. zaliczka na poczet przyszłych zysków.

Ponadto należności obejmują też wszelkie przychody z tytułu sprzedaży towarów, produktów czy usług. Ilekroć firma wystawia kontrahentowi czy klientowi fakturę, to powstaje należność.

Windykacja należności

Firmy borykające się z odzyskaniem należności po terminie ich spłaty mogą stosować monitoring należności oraz ich windykację. Takie usługi są oferowane przez profesjonalne firmy windykacyjne. Monitoring należności pozwala na wczesne wykrycie nieregularności w płatnościach. Przy nieterminowej spłacie kolejnym krokiem jest naliczanie odsetek ustawowych od należności, a następnie stosowanie windykacji miękkiej, zatem próba odzyskania należności przez kontakty mailowe, telefoniczne, zawiadomienia z wezwaniami do zapłaty. Jeśli to nie przyniesie rezultatu, rozpoczyna się proces polubownego odzyskania należności, a w ostateczności dochodzi do postępowania sądowego. Po wyroku sądowym przeprowadza się postępowanie egzekucyjne.

Wierzytelność

Wierzytelność to przeciwieństwo długu. To uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia będącego wynikiem danego zobowiązania, w ramach którego dłużnik musi spełnić jedno lub wiele roszczeń wierzyciela. Wyróżnia się np. wierzytelności bankowe czy ubezpieczeniowe. Wierzycielem jest osoba, wobec której ktoś ma dług. Może to być zatem bank dla klienta, który zaciągnął pożyczkę, operator sieci kablowej telewizji, z którym klient podpisał umowę czy firma, która świadczyła innej firmie dane usługi i wystawiła za nie fakturę. Wierzytelności to prawa majątkowe regulowane księgą trzecią Kodeksu cywilnego. Podsumowując, wierzytelności oraz długi to dwie strony tej samej transakcji.

Powstanie wierzytelności

Wierzytelność powstaje zazwyczaj w wyniku czynności prawnej, zatem umowy, ale nie jest to regułą. Warto mieć na uwadze, że także umowa ustna jest wiążąca i może wywołać powstanie wierzytelności. Ponadto wierzytelność może być skutkiem czynu niedozowanego, tzw. deliktu – wtedy za szkodę odpowiada osoba ją wyrządzająca. Wierzyciel, czyli osoba pokrzywdzona wskutek czynu niedozwolonego, ma prawo domagania się od dłużnika naprawienia szkody. Taka wierzytelność ma charakter niepieniężny, bo jest spełniona poprzez świadczenie naprawy, czyli przywrócenie stanu pierwotnego. Dojść może do tego świadczenie odszkodowawcze, jeśli szkoda jest znaczna lub nie może zostać naprawiona.

Wierzytelności powstają każdego dnia i nawet często nie zdajemy sobie z tego sprawy – wskutek tzw. zobowiązań umownych. Przykładowo robimy zakupy w markecie czy kupujemy bilet na pociąg i od razu zaciągamy zobowiązanie. Sprzedawca towaru czy usługi staje się naszym wierzycielem, a my jego dłużnikiem. Wierzytelność powstaje także poprzez zaciągnięcie pożyczki czy kredytu, jest wtedy spłacana ratalnie z odsetkami.

Charakter wierzytelności

 Wyróżnia się wierzytelności wymagalne oraz niewymagalne:

• Niewymagalne to te, które już powstały, ale jeszcze nie trzeba ich regulować. Przykładowo zaciągnięta pożyczka, której termin spłaty jeszcze nie upłynął albo wystawiona faktura, która musi być spłacona w ciągu 14 dni. To zatem zobowiązania, które dłużnik ma czas jeszcze spłacić.
• Wymagalne zaś to zobowiązania, których termin płatności już minął. Wobec tych zobowiązań wierzyciel ma prawo podjąć stosowne kroki celem odzyskania należności. Właśnie o takich wierzytelnościach potocznie mówi się długi – bo trzeba je pilnie spłacić.

Wierzytelność a należność

Jeśli chodzi o wierzytelność a należność, to są to podobne pojęcia, bo oba wynikają z pozycji wierzyciela w zobowiązaniu. Występuje między nimi jednak pewna różnica w kontekście prawnym pod względem charakteru świadczenia. Wierzytelność to każde uprawnienie wierzyciela do żądania świadczenia od dłużnika, zarówno o charakterze pieniężnym, jak i niepieniężnym. Zaś należność to pojęcie węższe, bo dotyczy jedynie świadczenia pieniężnego.

Sprzedaż i skup wierzytelności

Warto wspomnieć, że wierzytelność może być kupiona czy też sprzedana. Sprzedaż wierzytelności oznacza przeniesienie jej w drodze umowy cesji na inną osobę. Wskutek tego rodzaju umowy wierzyciel przenosi własność wierzytelności na podmiot trzeci za określoną cenę. Zrzeka się wierzytelności, zatem ktoś inny będzie próbował odzyskać dług od dłużnika. Istnieją firmy trudniące się skupem wierzytelności, które oferują swoje usługi wierzycielom zmęczonym próbą odzyskania należności i takim, którzy chcą dostać od ręki chociażby część wierzytelności.

Co jest najważniejsze dla konsumenta?

Konsumenci stają się dłużnikami, jeśli wierzytelności z tytułu zobowiązań stają się wymagalne. Inaczej mówiąc, po zakupie towarów i usług, zaciągnięciu pożyczki, otrzymaniu faktury czy rachunku albo wystąpienia stosunku cywilnoprawnego, w wyniku którego konsument jest zobowiązany uiścić pewne świadczenie pieniężne lub niepieniężne, jeśli upłynie termin płatności, ma on dług. Osoba czy instytucja, której jest dłużny, to jego wierzyciel. Jest on winny spełnić dla niego świadczenie, np. poprzez zapłatę danej sumy pieniędzy, wynikające ze zobowiązania łączącego dłużnika z wierzycielem.